Denkhoeden
De Bono is één van de goeroe’s op het gebied van creativiteit, nieuwe ideeën ontwikkeling en denktechnieken. Een van zijn meest bekende methodes is het werken met zogenaamde ‘denkhoeden’. Met die zes denkhoeden wordt aangeduid dat er zes verschillende wijzen van denken zijn. Niet zozeer (juist niet!) om iemand te classificeren, maar om een groep mensen op een gezamenlijk spoor te zetten, gezamenlijk één richting uit te denken. Het veroorzaakt daarmee een veel bredere gedachtestroom met meer mensen.
Denkhoed als denkrol
Metafoor van de hoed: een hoed zet je zeer bewust op. Met een hoed op ben je iemand (anders), een politieman zonder hoed is geen politieman. Een hoed geeft aan wat er onder de hoed zit. Een denkhoed zet je zeer bewust en weloverwogen op, het geeft aan dat iemand zeer bewust kiest om ze te denken, en niet zomaar reageert: je bent een denker! De zes verschillende hoeden verschillen zoveel mogelijk, het zijn geacteerde rollen. Verwar ze dus niet met wat je zelf bent of je eigen karakter.
Witte denkhoed
Maagdelijk wit denken, in de vorm van feiten, cijfers en informatie. Feiten en cijfers als een computer die deze gegevens ophoest, neutraal en objectief, geen interpretaties en meningen. Kan alleen door zeer gerichte vragen te stellen.
Tweelagensysteem:
- Geverifieerde, onomstotelijke feiten;
- Veronderstelde feiten (deze feiten mogen worden gepresenteerd, mits duidelijk wordt gemaakt dat het tweederangs feiten zijn).
Er mag gebruik gemaakt worden van waarschijnlijkheidsspectrum (van altijd waar tot nooit waar), mits correct geformuleerd.
Rode denkhoed
Een ‘rood’ waas voor de ogen, in de vorm van emoties en gevoelsoordelen, alsmede vermoedens en ingevingen (intuïtie). Als emoties en persoonlijke meningen geen plek krijgen dan zullen ze vanuit het verborgene de discussie blijven beïnvloeden.
Drie situaties waarbij emoties ons denken beïnvloeden:
- Achtergrondemoties: haat, liefde etc. kleurt onze waarnemingen;
- Emotie opgeroepen door de eerste waarneming: bijv. je voelt je beledigd, beïnvloed alle volgende ervaringen;
- Emoties bepalen de keuzes die je maakt.
Normaal ondersteunen mensen in discussies hun gevoel/emoties met (onzinnige) argumenten, willen het rechtvaardigen en/of toelichten: bij het praten onder deze denkhoed mag dit niet.
Twee categorieën:
- De normale emoties: angst, achterdocht
- Gecompliceerde beoordelingen als gevolg van vermoedens, intuïtie smaak, esthetisch gevoel, nuchterheid, etc.
Zwarte denkhoed
De ‘advocaat van de duivel’: negatieve beoordeling; waarom iets niet zal functioneren. Alles wat verkeerd, onjuist of gebrekkig is, het strookt niet met de praktijkervaring of algemeen aanvaarde kennis. Beoordeling van risico’s en gevaren. Het is een objectieve manier om negatieve elementen toe te voegen, of de vinger te leggen op fouten in de gedachtegang en de gevolgde denkmethode. Het mag niet verworden tot een negatieve geaardheid, dan behoort het tot de rode hoed.
Hoe kunnen negatieve aspecten worden gepareerd:
- Nota nemen van het negatieve aspect door te erkennen;
- Onderkennen gevolgd door het belichten van parallel gezichtspunt;
- Onderkennen gevolgd door manier hoe het gevaar het hoofd te bieden;
- Aantonen dat gevaar geen gevaar vormt (zwart denken over zwart denken);
- Uiteen zetten van een alternatieve zienswijze.
Gele denkhoed
Zonneschijn, helderheid en optimisme: positieve beoordeling, constructieve bijdragen, opsporen van kansen (opportunisme). Positief en constructief, opsporen van positieve aspecten (enerzijds het logisch en praktische tot anderzijds visioenen en hoopvolle verwachtingen). Geel denken is ook een geesteshouding die met positieve hoop vooruitloopt op een situatie. Geel denken verkent en onderzoekt de dingen op hun waarde en voordelen, zoekt naar een logische ondersteuning: gefundeerd optimisme. Geel denken is constructief en generatief: concrete suggesties en voorstellen, heeft betrekking op het uitvoeringsaspect (de bal aan het rollen brengen).
Het glas is halfvol en niet halfleeg. Verbanden met andere hoeden: euforisch: rode hoed en creëren van nieuwe ideeën: groene hoed.
Groene denkhoed
Vruchtbaarheid: creativiteit, zaden die ontkiemen en tot wasdom komen, beweging, provocatie. Een groene hoed impliceert creatief denken. Bereidheid om op zoek te gaan naar alternatieven (verdergaand dan de meest voorde hand liggende alternatieven, niet tevreden zijn met de eerste goede aangedragen oplossing). Groen denken streeft naar verandering. Groen denken houdt geen beoordeling in maar juist een beweging, een denksprong waarmee je tot nieuwe ideeën komt. Provocatie (d.m.v. de omkering, een willekeurig gekozen woord) wrikt ons gebruikelijke patroon van denken los, zodat we andere wegen van denken kunnen volgen. Je hebt geen meer of minder creatieve mensen, maar creatieve mensen besteden gewoonlijk meer tijd aan het pogen om creatief te zijn. Het pauzeren om creatieve tijd in te lassen is essentieel. Iemand moet niet creatief zijn, kan het wel pogen.
Blauwe denkhoed
Afstandelijkheid en controle: de dirigent van het denken, denken over denken. Denkt over het denken. ‘Volgens mij hebben we nu gele hoed denken nodig, willen we verder komen…’. Blauwe denkers definiëren de kwestie waar het denken zich op moet richten. Blauwe denkers geven vorm aan wat zonder hem een chaotisch verlopende discussie zou worden (samenvatten, trekken conclusies, agenda bepalen, stoppen van twistgesprekken etc.), zijn vaak voorzitter, hoeft niet zo samen te vallen.