Het Ishikawa-diagram (ook wel bekend als visgraatdiagram) werd ontwikkeld door Kaoru Ishikawa die destijds werkzaam was bij Kawasaki Heavy Industries in Japan. Doel van het visgraatdiagram of Ishikawadiagram is om op een geordende visuele wijze te zoeken naar een zo groot mogelijk aantal oorzaken van een probleem en daarbij niet onmiddellijk tot voorbarige besluiten te komen.
Het Ishikawa, of visgraatdiagram helpt de grondoorzaken van een probleem te
identificeren en ordenen. Met het diagram wordt, meestal tijdens een brainstormsessie met deskundigen, – multidisciplinair – een probleem geanalyseerd.
Toepassingsgebied
Het Ishikawa-diagram is een analysetechniek, waarin de verschillende te analyseren aspecten apart worden benoemd (aspectmodel). Enkele eigenschappen:
- Geschikt voor probleemoplossing van complexe problemen met verschillende onderling gerelateerde
oorzaken - De probleemdiagnose moet vooraf voldoende bekend zijn (facetten van het probleem zijn voldoende bekend om te kunnen analyseren)
- De techniek help oorzaak-gevolg relaties systematisch te mappen (identificeren en groeperen)
- Het visgraatdiagram dient als discussieplaat
- Het betreft een niet kwantitatieve methode (geen cijfermatige onderbouwing vereist)
Techniek
Op basis van een passende categorie-indeling identificeert de groep mogelijke oorzaken en verdiept/herordent deze tot de grondoorzaken zijn gevonden. De kennis van de oorzaak-gevolg relaties die hierbij ontstaat, biedt de mogelijkheid oorzaken te groeperen. Op basis hiervan kunnen de maatregelen worden bepaald die nodig zijn om de grondoorzaken weg te nemen.
De hoofdcategorieën van oorzaken, die je plaatst op de hoofdassen van de visgraat, kun je zelf bepalen. Hierbij kies je een indeling, die past bij het soort probleem dat je wilt oplossen. Gangbare indelingen zijn:
- 4-7 M’s: Methode, Materialen, Machine, Mens. (Evt. Medewerker/Management,
Milieu, Maatschappij) - 4 P’s: Policy, Procedure, People, Plan
- 4 S’en: Surroundings, Suppliers, Systems, Skills
- Omgeving, tijd, training, relationeel, kennis,
- De organisatiegebieden van EFQM/INK/CAF: leiderschap, strategie en beleid, medewerkers, middelen, processen,
- De 7 S’en van Mc Kinsey: Strategie, structuur, systemen, stijl, staff (personeel), skills (vaardigheden) en shared values (waarden)
Het verband van oorzaak en gevolg moet altijd duidelijk zijn voor elk verbindingspunt van de kleinere graten met grotere graten en uiteindelijk met de hoofdgraat. Een diagram met weinig graten kan duiden op een minder goede analyse (o.a. door onvoldoende kennis van het onderzochte probleem).
Probleemoplossingsproces
De techniek wordt meestal ingezet tijdens een multidisciplinair overleg van deskundigen, die gezamenlijk de benodigde kennis in huis hebben om het probleem op te lossen. Samen inventariseren deze de verschillende oorzaken, diepen deze uit, vragen door en dagen elkaar uit. Je kunt dat bijvoorbeeld op de volgende wijze aanpakken:
- Stel een team samen, met voldoende inhoudelijke kennis van alle facetten van het probleem
- Bepaal of een moderator nodig is voor begeleiding van de brainstorm
- Plan de meeting
- Plaats een whiteboard of flipchart zodanig dat iedereen deze kan zien
- Bespreek probleemstelling. Formuleer probleem zodanig, dat iedereen het er over eens is,
dat dit het te analyseren probleem is. Noteer rechtsmidden. - Bepaal de hoofdcategorie-indeling (de visgraten)
- Identificeer (per hoofdcategorie) de hoofdoorzaken die bijdragen aan het probleem. Noteer
als horizontale takken die aansluiten op de visgraten - Identificeer per zijtak sub-oorzaken en noteer als diagonale takken aan de horizontale takken
- Werk-sub-oorzaken net zo diep uit (om-en-om horizontaal en diagonaal) als nodig is om tot
de grondoorzaak te komen. Er is dan geen onderliggende oorzaak meer aan te wijzen - Controleer of de oorzaak gevolgrelaties logisch zijn. Analyseer het ingevulde diagram en
verplaats indien nodig (sub-)takken tot deze een logisch geheel vormen. - Bepaal de te nemen maatregelen en leg deze vast
- Leg de Ishikawa vast (digitaal of foto) en archiveer in probleemdossier